نقش عبادت و نیایش در بهداشت روان

  از آغاز حلول انسان در کره زمین تا حال حاضرنیاز مبرمی احساس می شده است چه بخاطر آرامش در مقابل استرسهای محیطی و چه درمان پاره ای از علائم شناسی مانند اضطراب ، افسردگی ، احساس گناه و وسواس و بیماریهای جسمی که انسان از منابع الهی- فلسفی – روانشناختی – پزشکی و روانپزشکی چه بطور انفرادی و چه بطور دسته جمعی کمک بگیرد. در بسیاری از موارد در طول تاریخ هیچیک از این منابع وجود نداشته است یا لااقل برای انسان هیچیک از این مناابع شناخته شده نبوده است . لکن تجمعاتی تشکیل می شد که طی مراسم ویژه ای در مکان ویژه ای و توسط افراد ویژه ای که به نحوی شاخص و برتر بوده اند انسانها توسلات خود را بطور با واسطه و گاهی بی واسطه نشان می داده اند . حتی در عصر قبل از سنگ شواهدی در اینگونه موارد دسته جمعی در تاریخ آمده است که همیشه نتیجه آرامش افراد بوده و خود آرامش تشویقی برای تکرار این مراسم و در ارتباط با تکامل انسان شکل و مکان و نوع مراسم تغییر کرده است بطوریکه بعدها در ظهور مذاهب در کلیساها و مساجد و کنیسه ها و معابد این مراسم با اهداف الهی و در بسیاری موارد بدون واسطه نه تنها فقط آرامش ودرمان بلکه حصول به احساس ربانیت و تزکیه به عمل می آید .

در طی این مراسم نوعی یکپارچگی با احساس همدردی ( sympathy ) عمومی باعث نزدیک شدن انسانها به یکدیگر و تقسیم شادیها و غصه ها بین همه و در نتیجه کاهش دردها که اغلب دردهای مشترک بوده اند می شده اند .

بنا به نوشتار ویل دورانت در دوره های بی خدایی کره زمین انسان توسط نمادهایی از خداوند که باعث بقا و ادامه حیات انسان بود مانند خورشید – باد – باران – زمین – آتش و بالاخره بت که اغلب جنبه قداست داشته اند به عناون مرجع این تجمع تلقی می شده اند و نوعی آرامش خود جوشی بر همگان مستولی می شده است و این آرامش بطور مسری در عمق جسم و ذهن رسوخ کرده و گروهی را که مستعد بوده اند به حالت خلسه در می آورده است .گاه در طول تاریخ انسانی انتخاب می شد مثل آمون که با شمایی انسانی ادعای خدایی می کرد ( سینوهه پزشک فرعون ) که قداست این شخص گاه به حدی بود که با نگاهی ملاتفتی ، کلامی و حالتی جمع را بطور یکپارچه به خود مشغول می کرده و در طی رابطه انسان دوستانه ای که هم حمایتی و هم محبت آمیز می نمود مردم را به آرامش زائد الوصفی می رساندند .

خدایان اسطوره ای یونان – زئوس ، ونوس و ...... بر حسب هر الهه ای که نماد خاص بوده اند مانند خدای باد ، خدای طوفان ، و زئوس خدای خدایان هر یک در روزی خاص مراسمی داشته اند که بطور جمعی با سازهای بادی و باسرود و طبل جماعت از صحرا بطرف دامنه کوه می رفتند و مراسم عبادی و قربانی ویژه این خدا را انجام می دادند .

تعاریف

1- مراسم : مراسم اغلب شامل تجمعات انسانی همراه با حرکاتی موزون و سرودهایی دسته جمعی همراه با استفاده از موادی مانند عود و دود و رنگ و سایر مواد معطر و چوششی ویژه بود که بعد از لحظات کوتاهی نوعی یکپارچگی و هم دلی در اغلب جمعیت ایجاد می شد و این خود باعث تسکین و احساس شریک بودن در یک درد مشترک و حمایت جمعی احساسات لذتبخشی را بوجود می آورده است .

کلیات این تجمعات به تدریج و به تکرار احساسات خلوص و شعف و سبکی در افراد بوجود می آورد و لااقل باعث می شد که گروه لحظاتی را از خود فارغ شده و به غیر خود بیاندیشد و نهایتا همه افراد به یک مرجع ثابت و مشخصی که بعدها اسمش خداوند شد معطوف گردند . احساس اینکه او حامی است و قادر و مهربان است و دردهای انسان را می فهمد و مرهم می گذارد بهترین عامل برای احساس آرامش بوده است.

افرادی که در این مراسم شرکت می کرده اند چه کودکان و چه بزرگسالان و یا سالمندان ، زنان و یا مردان ، سالم و غیر سالم و نیازمند و غیر نیازمند همه نوع بوده اند و عظمت تجمعات به حدی بود که کم کم افرادی بی علاقه و بی توجه به جمع به این گروه می پیوستند و تجمعات انبوه تر می شد و به مرور شکل خاصی به خود گرفت چنانچه امروزه این مراسم در روز معین ساعت معین و در جای معینی برگزار می شود . مانند معابد و مساجد و کلیساها و کنیسه ها .

زیارت کعبه برای مسلمانان و زیارت قدس عزیز و کلیساها مثل واتیکان و آتشکده ها و معابد بودایی و سایر مذاهب در حال حاضر جانشین تجمعات کوچکی است که در گذشته دور تشکیل شده بود .

 

اغلب در تاریخ آمده است که بزرگان مذهبی و پیامبران مانند حضرت موسی (ع) و حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد(ص) دربیشتر موارد در دامنه کوه تجمعاتی تشکیل می دادند که بعدها در مکانهای مشخصی تشکیل می شد .

اغلب مردم شرکت کننده آراسته ، معطربا لباسهای ویژه و با خضوع و خشوع و وضو در این تجمعات شرکت می کردند و رهبر گروه از رفتار و متانت و وقار خاصی برخوردار بود که تمامی این ضروریات قداست و روحانیت این تجمعات را دو چندان می کرد.

2- مکان : به شواهد تاریخی ویل دورانت و آلبرت ماله و کتاب مقدس و مقدمه تاریخی کاپلان و انسان در مسیر زندگی دکتر مجد و تراژدی آفرینش دانته و تاریخ فلسفی هانری و چشم اندازهای اسطوره ای میرجاالیاده از تاریخ آغازی انسان در کره زمین این تجمعات در بیابان ، قله و دامنه کوه ها ، غارها ، جنگل و به ندرت کنار دریا تشکیل می شد ( کنار دریا برای انجام مراسم سجده در مقابل خورشید ) . بعدها اماکن ویژه ای برای این به پا شد و به تدریج این اماکن به تزئیناتی آراسته شد ازجمله نقاشی مجسمه سازی ،صحنه، محراب ، دخمه، جایی برای غسل تعمید و غیره ...

اغلب معابد با ملودی آرام موسیقی که با انواع سازهای سیمی و بادی وپوستی نواخته می شد تکمیل شده ودرحال حاضر ارگ و پیانودر کلیساها یادگارآن دوره است . معابد از نظر معماری اغلب شامل سالنهای بزرگ با طاقهای منقوش ؛ پنجره های نزدیک سقف (معمولا بیزانس) و گاه سقفهای گنبدی و در پاره ای موارد بدون سقف بوده اند . ورود و خروج عبادت کنندگان به معابد از قدیم دارای ساعات و روز معین بوده مثلا روزی که خورشید به زمین نزدیکتر است (اول تابستان ) یا خورشید از زمین دورتر است (اول زمستان ) ماه به شکل هلال است ؛ دریا آرام می گیرد ، طوفان و بادها آرام شده اند زلزله در حال انجام است و سیل آرام شده است . بطور معمول در مراسم عبادی چه در لحظات پیش بینی شده ااتفاقات طبیعی وچه در لحظات اختتام آنها انجام می شد .خسوف و کسوف از عوامل قدیمی آغاز عبادت بوده اند . زیبایی و نقاشی و معماری مکانهای مقدس اصل اجتناب ناپذیراین معماری بوده است و سقف های بلند و پنجره های طویل ، آرایش دیوارها ، بکارگیری سنگ در کف معابد از ویژگی هایی است که هنوز هم پابرجاست ( کلیسای نتردام و واتیکان و کلیساهای فیلادلفیا ، معابد هندوستان ،معابد سرخ پوستی و در استرالیا و ...) حتی در حال حاضر به عنوان آثار و ابنیه تاریخی و میراث فرهنگی ، بقایای این ابنیه در همه جای دنیا وجود دارد و بسیاری در حال مرمت است چنانکه کهنگی این معابد به قداست آنها افزوده است (مکه معظمه و مقابر اولیا و انبیاء و مخصوصا بیت المقدس ) .

استعمال مواد معطر ، عطر و گلاب و عود و سایر مواد چه بصورت مایعات و چه دودکردنی در کلیه معابد از قدیم تا حال حاضر متداولا بکار می رفته است .

شاید مجسمه سازی و آذینه و منبتکاری و معقرکاری ، کاشی کاری و نقاشی یادگار احترام و اهمیتی است که صاحبان هنر به معابد می داده اند و ترجیحا بهترین آثار هنری خود را در اینگونه مکانها ارائه می کردند (لئوناردو داوینچی – میکل آنژ و آنجلو در واتیکان ) .

غالبا این مکانها در لحظات معمولی در سکوت مطلق و در لحظات مراسم با سرود دسته جمعی و موزیک و گاهی حرکات موزون (معابد آمریکا و هندوستان و آمیرکای جنوبی و اسپانیا ) به عظمت این عبادتها افزوده اند .

در بسیاری از معابد نوعی سادگی و بی پیرایگی و عدم استفاده از هیچ هنری فقط بخاطر عظمت مراسم عبادی و یکپارچگی و احساسات مشترک گویای عظمت مراسم بوده است نیز دیده می شود .

غالبا مکانهای مقدس با نشیمنگاه های ویژه ای از فرش تا نیمکت آراسته می شده اند و مسئولین روحانی مقابل مردم و گاه پشت به مردم و مقابل صلیب در مراسم دعا بر حسب موقعیت حضور پیدا می کرده اند .

کلیه وسائل معبد مقدس از چهل چراغها تا شمعدانها تا کتابهای مقدس و سایر اشیاء متبرکه مورد احترام مردم بوده و گاهی از اجناس پر ارزشی چون سنگ های قیمتی و طلا و نقره ساخته و پرداخته می شده اند و کمتر در طول تاریخ د ستبرد به اجناس متبرکه پیش آمده است.

غالبا درمکانهای متبرکه وعبادی ،مقابر افراد خاص وگاهی افراد معمولی نیزبه چشم میخورد .

در عصر وحدانیت که حدودا هفت هزارسال از تاریخ آن می گذرد کلیه مکانهای متبرکه به فرمهای مشابه ساخته شده و معماری و تذهیب و تزئینات آن شبیه به هم بوده است ،غیرازخانه کعبه که ویزگی آن در سادگی ونوع معماری خاص آن بوده است.

3- تاثیرات مراسم عبادی به فرم دسته جمعی در بهداشت روانی : گزشته از احساسات آرامشی که حاصل کلیه عبادات دسته جمعی است همدلی و هم داستانی  نزدیک شدن انسانها به هم ، نوعی یکپارچگی به همراه آورده است که ناشی از آن نزدیک شدن به ذات الهی را تسهیل می کند این مجموعه بدون استثنا در کلیه موارد ، حالات خلسه ای را به جمع می بخشد که ناشی از فراموش کردن خود و توجه کردن به حق است و کلیه اختلالات جسمی و روانی را تسکین می دهد .

در دو تحقیق که توسط مولف انجام شده ( نقش ایمان در آرامش روان ، خانم امینه امین آبادی ،73-1372 ) در مقایسه با دو گروه ،گروه معتقد و مذهبی با گروه ظاهرا غیر مذهبی تاثیرات معالجات روان پزشکی مخصوصا به صورت گروهی (گروه درمانی) بطور مشخصی متفاوت بوده است . افراد معتقد مسیر درمانی را به کمک اعتقادات خود و با احساس پشیمانی از خداوند زودتر به نتیجه می رسانند . یک شاهد مثال زنده در این رابطه ، سلامتی کامل اغلب مومنین و مومنان ، روحانیون و قشرهای مسئول و معتقد در راس مذاهب هستند .

از نمازگزاران نماز جمعه تهران با پرسش نامه هایی در ارتباط با احساس آرامش قبل از ورود به این مکان عبادی و بعد از آن در حال بررسی است .

چنانکه خداوند در مقابل کلیه راز و نیازها و اعترافات انسانها و شاید سایر موجودات فقط سکوت می کند . درمانگران ، در کار درمانگری غیر دارویی خود با این روش ،همانند سازی کرده و کار درمانهای روانکاوی و گروه درمانی روانکاوانه را با شنیداری به سر می آورند .

در درمانهای گروهی که تعدادی از جمعیت با اشتراکاتی در ساعاتی معین با حضور درمانگرانی معین به کار درمان می پردازند نیز حالات و احساساتی شبیه به کارهای عبادی ذکر شده و حادث می گردد ، که هم بخاطر احساس همدلی دسته جمعی و هم نظم و ترتیب و سکوت و شنیدار و گفتار که توامان با قوانین علمی-حکمتی است مخصوصا همراه با اعتقادات مذهبی توفیقاتی مشخص مشهود است و به نظر اینطور می رسد که اگر ما کلیه روابط درمانی را در رشته روانپزشکی مخصوصا و در کار درمان گروه درمانی با تاکید ، با کلیه ایمان و اعتقادات خود انجام دهیم شاید به مدل رفتارهای عبادی نزدیکتر باشیم و کار درمان مفیدتر باشد .

تاثیرات اعتقادات بر حسب تاریخ ، روی آرامش روان انسان ،روی آرامش روان انسان و بهداشت روان ازطریق توسلات ،باورهای هر دوره و توام با اخلاص وبا قربانی دادن ،همدلی گروهی و یکپارچگی اعضاء و توجه خا ص به یک مبدا صورت می گرفته که در حال حاضر هر مذهبی مقیاس قبله خود و باهدف وحدانیت انجام می دهد . ودر این گروه کمتر مشکلات روانپزشکی دیده می شود اغلب آرامشی در دلها جاریست و مخصوصا با اعتقاد همه به روز حشر،امید و دلخوشی باعث تسلط بر مشکلات محیطی وبه ویژه تزکیه نفس وسلامت می شود.

 

تهیه وتنظیم

خالق معافی

مسئول فرهنگی مرکزمشاوره     اردوگاه استان مازندران